درمان کودکان اوتیسم با بازی

- به چه کودکانی اوتیستیک می گویند و چرا؟ 

اوتیسم، برجسته ترین نمونه­ ی اختلال رشدی از طیف اختلالات نافذ رشد (PDD) است که کودکان اوتیستیک و خانواده های­ آن ها را در شرایط ویژه ای قرار می دهد. مادران این کودکان زندگی را به صورت چالشی بی ­انتها و همیشگی تجربه می نمایند. 

 

شیوع اختلال اوتیسم به دلایل مختلفی در حال افزایشی چشمگیر است، در اوایل دهه ­ی اخیر برآورد می­شد که شیوع اختلال اوتیسم، 1 در 335 نفر باشد، لیکن بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری­ ها، این میزان در سال­های اخیر رو به افزایش بوده است و به ویژه با در نظر گرفتن طیف اختلال اوتیسم به 1 در 150 نفر افزایش یافته و توجه متخصصان شاخه­ های مختلف علوم و برنامه ریزان بهداشت جهانی را به خود جلب نموده است. تا حدی که سازمان بهداشت جهانی با اختصاص روز جهانی اطلاع رسانی پیرامون این اختلال، اهتمامی فراگیر برای شناسایی زود هنگام و طراحی و اجرای مداخلات زود هنگام در این زمینه را خواستار گردیده است. 

فقدان ارتباط چشمی دوجانبه، محدودیت لبخند اجتماعی، علاقه و گرایش ناچیز به چهره انسان­ها، ناخوشایندی نسبت به برقراری تماس جسمی، نقص در ارتباط کلامی، محدودیت در دیدگاه گیری و درک دیدگاه دیگران، ناکامی در به اشتراک گذاشتن لذت، نقص و محدودیت در بازی مشارکتی، از جمله این محدودیت­ ها و نقایص­ هستند. رشد و تحول مهارت های بازی نیز در این کودکان با نقایص وآسیب­ هایی همراه است که کاستی وکمبود در کاوشگری در اشیا، کاستی در تنوع بازی با اشیا، کمبود بازی های ابتکاری و بدیع و نقص و تاخیر در بازی های نمادین از جمله آسیب ­ها و کاستی ­های عمده­ این کودکان است. 

برنامه ­ها و مداخلات مختلفی برای کودکان اوتیستیک پیشنهاد و اجرا می­شوند که از نظر وسعت اهداف، تنوع حوزه های مداخله، نرخ مداخله در هفته و طول مدت مداخله به دو نوع برنامه ­های جامع و مداخلات خاص تقسیم­ بندی نمود. برخی از مداخلات، برنامه­ های جامعی را پیشنهاد نموده ­اند که حوزه ­های مختلف رشد مانند حسی ­حرکتی، گفتاری، ارتباطی، رفتاری و هیجانی را تحت پوشش قرار می دهد. لیکن اغلب چنین برنامه­ هایی مستلزم مداخلات نظام­ دار و رسمی هستند که معمولا در بستر برنامه­ های آموزشی و در مدارس و درمانگاه ­های آموزشی­ درمانی، ارائه می شوند. 

شایان ذکر است که در این مداخلات از ابزار و وسایل مختلفی استفاده شده است و هر کدام به نوعی می کوشند زمینه ­ایجاد انگیزه، تغییر رفتار و تسهیل ارتباط و تعامل بین فردی را فراهم آورند که وسایلی نظیر اسباب ­بازی های رایج، کتاب و تصاویر، رایانه، تجهیزات سمعی ­بصری، وسایل موسیقیایی  و استفاده از ربات ­های مناسب­ سازی شده برای بازی یا ارتباط با این کودکان و ابزارهای کار درمانگری از جمله ابزارها و وسایل به کار گرفته شده در این مداخلات آموزشی و توان بخشی هستند. 

هم­چنین مرور مداخلات توان بخشی و درمانی کودکان اوتیستیک نظیر فعالیت ­های داویس، ماتسون، لویسلی و لو، پیترسن، لاکروکسی و روسیو نشان می دهد بازی­ درمانی به عنوان یک درمان ایمن و همساز با ویژگی ­های رشدی و شرایط کودکان اوتیستیک همواره سهمی از مداخلات آموزش، روان­شناختی و توان­بخشی این کودکان را به خود اختصاص داده است و به این لحاظ مبادرت به پژوهش و توسعه­ در این زمینه نوعی سرمایه­ گذاری علمی است که بازده علمی چند جانبه ­ای را برای کودکان، خانواده ­ها و متخصصان به همراه خواهد داشت. 

اگر چه در کودکان عادی فرآیند درک و رشد مهارت ­های ارتباط غیرکلامی در خردسالی شکل می­ گیرد، اما در کودکان اوتیستیک، رشد و شکل ­گیری مهارت های ارتباطی با کاستی و محدودیت ­های بسیار همراه است و لذا نیازمند مداخله درمانی و آموزشی است. در این میان آغازگری و پاسخ به توجه مشترک یکی از نقایص اصلی مهارت­های ارتباطی غیرکلامی این کودکان و یکی از ملاک ­های تشخیص این کودکان محسوب می­گردد و به ویژه یکی از اهداف و اولویت های مداخلات درمانی آن­ها می ­باشد. با این حال پیشرفت و اثربخشی در این مداخلات، آهسته ­تر صورت می پذیرد و مداخلاتی  اثربخش­ تر هستند، که جزیی تر باشند. 

بازی درمانی نوعی از روان درمانی کودکان است که به آنها کمک می کند تجارب، احساسات و مشکلات خویش را به وسیله بازی با عروسک ها، اسباب بازی ها و دیگر وسایل بازی بیان و برون ریزی کنند. این کار با راهنمایی و نظارت درمانگری آموزش دیده انجام می شود . 

 
 

- روشی خاص برای درمان کودکان اوتیسم 

برای درمان اوتیسم از روش ها و رویکردهای مختلفی از جمله بازی درمانی استفاده می گردد.                 

بازی درمانی نوعی از روان درمانی کودکان است که به آنها کمک می­ کند تجارب، احساسات و مشکلات خویش را به وسیله بازی با عروسک ها، اسباب بازی ­ها و دیگر وسایل بازی بیان و برون ­ریزی کنند. این کار با راهنمایی و نظارت درمانگری آموزش دیده انجام می شود. 

اغلب متخصصانی که به این کودکان خدمات بازی درمانی ارائه می‌دهند در حقیقت نوعی از درمان شبیه درمان دوره ای را اجرا می‌کنند.  

یک مشکل اساسی افراد مبتلا به اوتیسم اختلال اجتماعی – ارتباطی است. کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط با دیگران (به خصوص همسالان) مشکلات زیادی دارند. این کودکان اغلب به جای استفاده از اسباب بازی‌ ها در بازی‌ های تخیلی یا نمادین (مثلا وانمود کردن به اینکه عروسک واقعا بچه من است) از اشیا به صورت قالبی و تکراری یا برای تحریک خود استفاده می‌کنند و کاملا در دنیای خود غرق می‌ شوند. بازی وسیله‌ ای بسیار خوب برای کمک به کودکان (و گاهی اوقات حتی بزرگسالان) به منظور خارج کردن آنها از درخود فروماندگی ناشی از اوتیسم و وارد کردن آن‌ ها به دنیای واقعی و تعامل مشترک است. همچنین بازی‌ های مناسب می‌ توانند به کودکان خردسال در کشف احساسات، محیط و روابطشان با والدین، خواهران، برادران و همسالان کمک کنند. 

 

به علاوه غالباً بازی درمانی می‌ تواند این امکان را در اختیار والدین قراردهد که نقش فعالی در رشد و پیشرفت کودک مبتلا به اوتیسم خود داشته باشند. بازی درمانی را می‌توان به والدین آموخت و در طول زمان والدین می‌ توانند درمانگر کودک خود شوند و در عین حال رابطه­ ای مستحکم‌ تر و پر معنی‌ تر با کودک شان برقرار کنند. 

 

- بازی  درمانگر فعالانه کودک را درگیر فضای بازی می‌ کند. 

یک بازی درمانگر خوب با کودک شما روی زمین می‌ نشیند و فعالانه کودک شما را درگیر فضای بازی می‌کند. برای مثال درمانگر ممکن است تعدادی اسباب بازی که ممکن است برای یک کودک جالب باشد را انتخاب کند و به کودک شما اجازه دهد که اسباب بازی‌ را که برایش جالب است انتخاب کند. اگر کودک یک قطار اسباب بازی را انتخاب کند و به ظاهر بی هدف آن را به عقب و جلو حرکت دهد، درمانگر ممکن است یک قطار دیگر انتخاب کند و آن را جلوی قطار کودک قراردهد و راه قطار کودک را مسدود کند. اگر کودک (به صورت کلامی و یا غیر کلامی) پاسخ دهد، ارتباط آغاز شده است. 

اگر کودک پاسخی ندهد، درمانگر ممکن است به دنبال گزینه‌ های جالب تر و پر انرژی تر برای کودک برود. درست کردن حباب، و همچنین استفاده از اسباب بازی هایی که صدا می‌دهند، می‌لرزند و یا کار دیگری انجام می‌ دهند اغلب موفقیت آمیز است. 

در طول زمان، درمانگر با کودک برای ایجاد مهارت‌ های دو جانبه (سهیم کردن، به نوبت بازی کردن)، مهارت ­های تخیلی (وانمود به غذا دادن به حیوان عروسکی، وانمود به غذا پختن) و حتی مهارت‌ های تفکر انتزاعی (جور کردن پازل، حل مسئله) کار خواهدکرد. هنگامی که کودک در برقراری ارتباط با دیگران پیشرفت کرد، کودکان دیگر نیز ممکن است به گروه وارد شوند و مهارت‌های اجتماعی پیچیده‌تر ایجاد می‌شوند. 

خیلی از والدین متوجه شده‌ اند که با استفاده از ویدئو های آموزشی و کتاب‌ ها به عنوان راهنما می‌ توانند بازی درمانی را برای کودک انجام دهند. بقیه نیز از بازی درمانگران با تجربه و آموزش دیده کمک می‌ گیرند. عده­ ای هم کودک خود را نزد یک بازی درمانگر می‌ برند یا بازی درمانگر به خانه آن­ها می‌آید. در هر صورت بازی درمانگران می‌توانند به والدین ابزارهایی برای برقراری ارتباط و لذت بردن با کودکان مبتلا به اوتیسم‌ ارائه دهند. 

- چگونه برای کودکان اوتیسمی اسباب بازی انتخاب کنیم؟ 

1. به دنبال اسباب بازی هایی باشید که حس های آنها را تقویت می کند. بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم دچار چالش های حسی هستند، به خصوص در حوزه ی موقعیت های تدافعی مشکل دارند. اسباب بازی باید حس لامسه آنها را تحریک کند. کتاب های پارچه ای و با اشکال سه بعدی، بلوک های با حروف یا اعداد برجسته، اسباب بازی دارای قطعات بزرگ و کوچک و برجستگی، اسباب بازی موزیکال و تلفن های اسباب بازی بسیار مفید هستند.                 

2. اسباب بازی هایی را انتخاب کنید که مهارت های حرکتی آنها را توسعه می دهد. همه کودکان باید دارای این مهارت باشند، اما کودکان اوتیسمی در این زمینه دچار مشکل هستند. نقاشی و طراحی گزینه های خوبی هستند. نقاشی انگشتی حتی از نقاشی با مداد هم بهتر است. خرید یک دوچرخه یا سه چرخه نیز به ایجاد حس تعادل و هماهنگی دست و پا در آنها کمک می کند. ترامپولین نیز جز اسباب بازی هایی است که در توسعه ی مهارت های حرکتی کمک شایانی می کند. اما از بی خطر بودن آن اطمینان حاصل کنید. 

3. اسباب بازی هایی را بخرید که مهارت سازمان دهی آنها را تقویت می کند. کودکان اوتیسمی در مهارت های ادراکی و ابداعی ضعیف هستند. قدرت بینایی آنها را به چالش بکشید و از آنها بخواهید چیزی بسازند. در این راستا اسباب بازی هایی مانند لگو، اسباب بازی هایی که جدا و دوباره سر هم می شوند، پازل و بازی های فکری و خانه های عروسکی بسیار مفید هستند.                                  

4. همیشه سطح مهارت های کودک را در نظر بگیرید. اسباب بازی های کمتر پیچیده برای کودکان دچار اختلالات حسی یا ذهنی بهتر است. اسباب بازی های دکمه ای گزینه خوبی برای آنها است. برای کودکانی با مهارت های قوی تر، اسباب بازی های مستلزم ساختن، کشف کردن و سرهم کردن خوب هستند. 

5. به دنبال اسباب بازی های ساخته شده برای فضای باز باشید. ورزش برای همه کودکان مهم است و کودکان مبتلا به اوتیسم نیز از این قاعده مستثنی نیستند. کودک را تشویق کنید که با سایرین بازی کند. اگر نگران هستید، به جای بازی های رقابتی آنها را به بازی های مستلزم همکاری دعوت کنید.  

6. سعی کنید اسباب بازی هایی را انتخاب کنید که شامل بازی والد / فرزند می شود. این امر به ایجاد پیوند بین والدین و کودک کمک می کند. همچنین می توانید در محیطی آرام و لذت بخش مهارت های اجتماعی را برای آنها مدل سازی کنید. کودکان مبتلا به اوتیسم افراد منحصر به فردی هستند که شایسته ی آموزش دیدن و دانستن هستند.                             

خیلی سخت نگیرید. لازم نیست همیشه اسباب بازی هدفی را دنبال کند و مهارتی را تقویت کند. گاهی اجازه دهید با اسباب بازی های ساده تنها لذت بازی را درک کند. 

به یاد داشته باشید که بازی طریقه ی صحیح ندارد. هدف از بازی بچه ها لذت بردن است، نه اینکه دقیقا مثل بقیه رفتار کنند. اجازه دهید فرزندتان خودش باشد. ایراد چندانی هم ندارد که فرزندتان با بقیه کمی متفاوت باشد. 

- بازی های­ مربوط ­به ­اختلال ­اوتیسم : 

کودکان اوتیسم در سه جنبه رفتارهای اجتماعی، ارتباط کلامی و فعالیت ها و علائق مشکل دارند و بازی هایی که مناسب آن هاست به ترتیب زیر است: 

1. پرتاب­ توپ ­به ­هوا 

2. استفاده­ از ­تابلوهای ­ارتباطی 

3. کارت های ­موقعیت ­احساسی  

4. بازی­ چرخ ­احساس 

5. کار برگ­ حدس ­بزن­ چیه 

6. کار برگ­ بدن­ شما 

7. کار برگ ­پیدا­کردن­ یک­ احساس 

همچنین این بازی ها اهدافی را برای این کودکان دنبال می کنند که به شرح زیر است: 

• کشف، دریافت­ و ­ایجاد ­مهارت­ های­ حل­ مساله ­و­تصمیم ­گیری 

• در اختیار گذاشتن انتخاب های مختلف برای مطلع شدن از نحوه پاسخگویی کودک به موقعیت ها ­و­­حوادث­ اجتماعی­ خاص 

• تشخیص­ میان­ رفتارهای­ قدیم ­و­ جدید 

• تایید و تقویت مفاهیم، ایده ها، عقاید و رفتارهایی که در طول جلسات مشاوره کشف و یا مطرح شده­ اند. 

• تهیه برنامه ای که کودک بتواند مهارت های آموخته شده را به محیط اطراف خود تعمیم دهد. 

همراه ما باشید؛ شنبه ها ساعت 21